Yoga Nidra

Yoga Nidra, een toestand van vitale slaap 

“Yoga nidra is een krachtige techniek waarbij je leert bewust te ontspannen. Mensen denken te ontspannen als ze in een luie stoel in elkaar zakken met een drankje en een krant lezen of de televisie aanzetten, maar dit zijn slechts zintuiglijke afleidingen. Werkelijke ontspanning is eigenlijk een ervaring die veel verder gaat. Voor absolute ontspanning moet je aanwezig blijven. Dit is yoga nidra, de toestand van vitale slaap.”

(*) Dit is een verkorte weergave van de inleiding. Belijk de oorspronkelijke Engelstalige tekst van Satyananda Saraswati, aan het eind van dit artikel.

Tussen waardering en afkeuring

Bovenstaande tekst staat in het openingswoord van het in 1976 uitgegeven boek over yoga nidra. Het is geschreven door Satyananda Saraswati. Saraswati is de bedenker en naamgever van deze bijzondere yogavorm. Het is inmiddels de meest bekende slaapmeditatie. Enkele jaren vòòr de uitgave van zijn boek maakte ik kennis met deze ‘toestand van vitale slaap’. Mijn houding tegenover yoga nidra kenmerkt zich sindsdien door waardering en afkeuring.

Effctief en praktisch

Mijn waardering geldt vooral de combinatie van eenvoud en schoonheid naast effectiviteit en praktische toepasbaarheid van deze slaapmeditatie. Velen hebben baat bij de oefeningen, zoals ik in de voorbije 20 jaar heb mogen waarnemen bij mijn yogaleerlingen. Ook binnen het kader van de slaapcursus die ik in 2011 heb opgericht, zijn de oefeningen een belangrijke onderdeel in het verbeteren van de slaapkwaliteit. En dat terwijl, eenmaal teruggebracht tot haar essentie, de oefening dagelijks niet meer dan 20 minuten van je tijd vraagt.

Spirituele pretenties

Mijn afkeuring geldt vooral de spirituele pretenties, die naast de vele wetenschappelijke onwaarheden en foutief toegepaste technieken vanaf de publicatie van Satyananda’s boek, onderdeel zijn van yoga nidra. Het is mij hierdoor nooit gelukt om de achterliggende filosofie louter opgetogen tot me te nemen. Evenmin lukt het om me volledig te laten meeslepen door foutief ingesproken oefeningen vol pertinente onwaarheden en spirituele nonsens. Fouten, onwaarheden en nonsens, die helaas door veel leraressen en leraren nog steeds kritiekloos worden overgenomen en overgedragen.

Een nuchtere benadering zou yoga nidra goed doen

In zijn boek spreekt Satyananda over “De huidige vorm van yoga nidra”. In die opmerking ligt de gedachte besloten dat de vorm in de toekomst gaat veranderen. In die zin kan yoga nidra veel leren van mindfulness, een aanverwante meditatietechniek. Mindfulness heeft zich, dankzij een liefdevolle en tegelijkertijd kritische en intelligente benadering, ontwikkelt tot een volwassen meditatietechniek, geworteld in het dagelijks leven. Iets dat we van yoga nidra nog niet kunnen zeggen. Het uitspreken van bezwerende sankalpa’s? Je bevrijden van bindende samskara’s? Een reis naar vorige levens? Een zaadje planten in ons onderbewustzijn? Dergelijke ideeën berusten op zijn zachtst gezegd op onduidelijke, zichzelf vaak tegensprekende, wazige wetenschap. Een nuchtere en op werkelijke wetenschap gebaseerde benadering zou deze bijzondere yogavorm goed doen.

Een sessie yoga nidra staat nimmer gelijk aan vier uur slaap

Veel van de in de Indiase traditie gewortelde ideeën en overtuigingen waarover Satyanada spreekt, kunnen door de ontwikkelingen binnen de wetenschap over slaap en ons brein, als pertinent onwaar worden betiteld. Zo staat een sessie yoga nidra nimmer gelijk aan vier uur slaap en is het onmogelijk te leren in je slaap. Iets dat Satyananda met stelligheid beweert. Met deze onwaarheden, maar ook met zijn grootspraak doet Satyananda Saraswati zijn yogavorm geen goed. Hij sluit op deze manier veel mensen buiten, die baat zouden hebben bij een deel van zijn meditatietechniek. Yoga nidra heeft geen leugens nodig.

Spirituele glimlach

Het is daarom belangrijk het boek van Satyananda over yoga nidra als een ruwe architectonische schets te zien, die nader uitgewerkt moet worden. Yoga nidra heeft een meer waarachtige fundering nodig om haar in een wereldse werkelijkheid te plaatsen. Dit kan zonder daarbij de waardevolle ‘spirituele glimlach’ te verliezen die, dat dient gezegd, door de eeuwen heen op een mooie en unieke manier is onderzocht en uitgewerkt binnen de Indiase cultuur. Maar de principes van deze glimlach, beperken zich niet tot één cultuur, één filosofie en één vaardigheid. Zoals er vele wegen naar Rome leiden, is ook yoga nidra een pad onder vele paden.

Pratyahara

Voorlopig weliswaar een smal pad en op sommige plaatsen een onbegaanbaar, maar het is Satyananda Saraswati zelf, die te midden van de vele onjuistheden en onwaarheden, het perspectief opent naar beter begaanbaar en veel breder pad: pratyahara. Satyananda Saraswati benoemt in zijn boek meerdere malen dat yoga nidra een facet is van pratyahara. Het is daarom zinvol zijn techniek te zien in het perspectief van pratyahara. Als yoga nidra het pad is, is pratyahara het landschap waardoor dit pad kronkelt. Op dit punt aangekomen opent zich een fantastisch vergezicht.

Engelse yoga nidra tekst van Satyananda Saraswati

Yoga Nidra, which is derived from the tantras, is a powerful technique in which you learn to relax consciously. In yoga nidra, sleep is not regarded as relaxation. People feel that they are relaxing when they collapse in an easy chair with a cup of coffee, a drink or a cigarette and read a newspaper or switch on the television. But this will never suffice as a scientific definition of relaxation. These are only sensory diversions. True relaxation is actually an experience far beyond all this. For absolute relaxation you must remain aware. This is yoga nidra, the state of dynamic sleep.

Yoga nidra Swami Satyananda Saraswati. Boek bestellen bij Bol.com of Scheltema Amsterdam 

Voor het slapen gaan of als dagelijks rustmoment

Kenmerkend voor een rustmoment is het aantal hersenimpulsen varierend van 8 tot 16 per seconde per seconde. Dat is hoger dan in slaap, wanneer het aantal impulsen onder de 8 daalt, maar veel lager dan het aantal hersenimpulsen dat past bij een actieve waakzaamheid. Een rustmoment is dan ook een fase tussen actief waken en slapen. Je kunt een rustmoment daarom gebruiken als voorportaal van slaap, maar ook als een zelfstandig herstelmoment gedurende de dag. In het laatste geval keer je na zo’n twintig minuten terug naar een toestand van actief wakker zijn, zonder te hebben geslapen.

In 1976 publiceert Satyananda Saraswati zijn boek over yoga nidra

In het midden van de vorige eeuw ontwikkelt de Indiase swami Satyananda Saraswati gaandeweg zijn yoga nidra filosofie en oefenpraktijk. Aanvankelijk in Rishikesh, later in Bihar. In deze laatste plaats wordt in 1976 zijn boek over yoga nidra gepubliceerd. Hij presenteert yoga nidra hierin als een nieuwe yogavorm. Nieuw in relatieve zin, omdat hij zich voor een groot deel baseerde op reeds bestaande, eeuwenoude Indiase filosofieën en oefenpraktijken. Hij goot deze in een nieuw jasje naar aanleiding van een aantal persoonlijke, zeer subjectieve ervaringen, die hem op het idee van yoga nidra brachten. Wanneer we deze ervaringen met ons nuchtere verstand bekijken, zijn het niets anders dan regelrechte verzinsels. Swami Satyananda Saraswati plaatst zich daarmee in een lange traditie: Indiërs zijn van oudsher verzot op spirituele dikdoenerij en bovennatuurlijke prestaties van swami’s, goeroes en fakirs.

Leren terwijl je slaapt is onmogelijk

Leren terwijl je slaapt? Volgens Satyananda Saraswati, de bedenker van yoga nidra, is leren in je slaap mogelijk. Helaas is dit niet de enige onwaarheid in Satyananda’s boek over yoga nidra. Zo vertelt Saraswati al op de tweede pagina van zijn boek over een ervaring die door de huidige kennis over slaap als een verzinsel moet worden gelezen. Het betreft zijn verhaal over een jongen die op 21-jarige leeftijd over een ongebreidelde kennis beschikt en vloeiend elf talen spreekt. Volgens Satyananda Saraswati heeft hij hem dit alles, binnen twee jaar, in zijn slaap geleerd.